وعاظ عصر مشروطه

در میان وعاظ ، ملک المتکلمین و سید جمال واعظ از روشنفکران مشروطه بودند .که سید جمال واعظ به تندی و تلخی می گفت: ای مردم ایکاش خداوند به جای این همه "ایمان" یک جو "عقل" به شما عطا می کرد. شما باید نخست مفهوم آزادی را در یابید آنگاه به طلب آن برآیید. ورنه دیگران به نام شما معرکه گیر خواهند بود و شما از گردونه بیرون.اگر " به حقوق خودتان ملتفت نشوید" دیگران برایتان حقوق خواهند ساخت. یکی مرشد خواهد شد و یکی قطب،یکی شارب و یکی شاه و یکی پیغمبر این واعظ روشنفکر در منبری از حاضران پرسید: به نظر آنها کشور به چه نیاز دارد، هر کسی چیزی گفت: اتحاد،وطن پرستی و غیره سید پذیرفت که همه اینها لازم است ولی افزود که پیش و بیش از هر چیز به " قانون " نیاز است. آنگاه به شیوه ای که ملاها در مکتبخانه ها الفبا را به کودکان می آموختند، شروع کرد به هجی کردن حروف آن ، اول یکی یکی، بعد دو تا دو تا. قاف،الف، تا،الخ و از حاضران خواست که با او تکرار کنند. سپس خطابه ای ایراد کرد که قاعدتاً عمیقترین مدیحه ای است که در تاریخ انقلاب مشروطه در ستایش " قانون " سروده شده است .ملک المتکلمین گاهی گامی فراتر می نهاد و هراس از این گفته نداشت که: در ایران "طبقه بالا و پائین در حفظ بساط استبداد" همداستان یکدیگرند. توده ی عوام چنان در " منجلاب جهل و نادانی غوطه ورند" و چنان از دنیا و مطالب بزرگ عالم بی خبرند" که به هر باد می چرخند.